5-تجديد حيات مادی دنيا به شكل ديگر: برخی ديگر خواسته‏اند مثل دسته اول معاد را يك امر مادی و طبيعی بدانند ولی بدون اينكه نيازی باشد كه بگويند عود ارواح به اجسام ، نه ، ارواحی‏ به اجسامی عود نمی‏كند چون اساسا ارواحی وجود ندارند ، بلكه خود همين‏ حيات مادی تدريجا به شكل ديگری تجديد می‏شود ، كه اين فرضيه‏ای است كه‏ بعد بايد روی آن صحبت كنيم . يكی از مسائلی كه به نظر من بايد روی آن بحث كرد ، مسأله روح است كه‏ آيا قبول قيامت مستلزم قبول وجود روح است به عنوان يك موجودی كه‏ قابليت اين را دارد كه بعد از فنای بدن باقی بماند يا مبتنی بر اين‏ نيست ؟ البته ما در اينجا از نظر عقلی نبايد بحث كنيم ، اول از نظر دينی و شرعی بايد بحث كنيم ، يعنی بايد ببينيم آنچه كه در اسلام راجع به‏ معاد آمده است ، ....

1-اعاده معدوم:بعضيها خيال كرده‏اند معاد يعنی اعاده معدوم . متكلمين قديم چقدر روی‏ اين قضيه بحث می‏كردند كه اعاده معدوم محال نيست ، برای اينكه فكر می‏كردند معاد يعنی اعاده معدوم ، قيامت يعنی اعاده معدوم ، يعنی اول‏ فرض می‏كردند كه اشياء معدوم می‏شوند ( معدوم مطلق ) آنوقت می‏گفتند آيا اگر چيزی معدوم مطلق شد ، بار ديگر امكان دارد وجود پيدا كند و يا اين از محالات است ؟ اين البته چيزی است كه اصلا لزومی ندارد ما روی آن بحث‏ كنيم ....

اين تعبير قرآن را ببينيد آيات معاد اساسا برای موعظه هم خيلی خوب‏ است در اواخر سوره حشر می‏فرمايد : " « يا ايها الذين آمنوا اتقوا الله‏ " ای اهل ايمان ! تقوای الهی داشته باشيد ، از خدا بپرهيزيد ( هميشه‏ گفته‏ايم كه كلمه " تقوا " معنايش پرهيز نيست ولی ما تعبير ديگری‏ نداريم ) ، كه معنايش اين است كه خودتان را از غضب الهی ، از مخالفت‏ فرمان الهی دور نگه داريد...

همين طوری كه چون پيغمبر گفته‏اند نماز واجب است به نماز هم اعتقاد داريم ، نماز هم از ضروريات است ، روزه هم ازضروريات است ، حج هم از ضروريات است .اين ايراد وارد نيست ، چون علت اينكه مسلمين معاد را جزء اصول دين‏قرار داده‏ا ند اين بوده كه اسلام درباره معاد يك امر علاوه‏ای از ما خواسته‏، يعنی نخواسته ما فقط آن را به عنوان يكی از ضروريات اسلام ، به طفيل ‏قبول نبوت قبول كرده باشيم ، خواسته كه خود ما هم مستقلا به آن ايمان واعتقاد داشته باشيم ، ولو مثلا ما به نبوت اعتقاد نداشته باشيم ، به معاداعتقاد داشته باشيم ...

اينكه علمای اسلام معاد را از اصول دين قرار داده‏اند ولی ساير ضروريات‏را از اصول دين قرار نداده‏اند ، بر همين اساس است . چون خيلی اشخاص ازما اين سؤال را می‏كنند ، می‏گويند شهادتين كه انسان به آن مسلمان می‏شود دوچيز بيشتر نيست : " اشهد ان لا اله الا الله ، اشهد ان محمدا رسول الله‏" . ديگر چرا مسأله معاد را جزء اصول دين قرار داده‏اند ؟ خوب ، آدمی كه‏به پيغمبر ايمان داشته باشد ، به هر چه پيغمبر گفته ( اگر برايش ثابت‏شود كه پيغمبر گفته ، مخصوصا اگر ثبوتش به حد ضرورت و بداهت برسد )ايمان پيدا می‏كند ، ....

بحث ما درباره مسأله معاد است . مسأله معاد از نظر اهميت ، بعد ازمسأله توحيد مهمترين مسأله دينی و اسلامی است . پيغمبران ( و بالخصوص‏آنچه از قرآن درباره پيغمبر ما استفاده می‏شود ) آمده‏اند برای اينكه مردم‏را به اين دو حقيقت مؤمن و معتقد كنند : يكی به خدا ( مبدأ ) و ديگر به‏ قيامت و يا فعلا به اصطلاح معمول ما معاد مسأله معاد چيزی است كه برای‏يك مسلمان ايمان به آن لازم است ، يعنی چه ؟...